Festas de Romaria: São João Baptista

São João Baptista maakt deel uit van de vieringen die bekend staan als festas de romária (bedevaartfeesten) in Cabo Verde. De viering van São João Baptista vindt, als één van de laatste populaire heilige, plaats op 24 juni. Op deze dag vieren Kaapverdianen de geboortedag van Sint Johannes de Doper, de allerheilige die Jezus Christus doopte. Tegelijkertijd vraagt men om bescherming van de zeelieden, vrede, vruchtbaarheid op het land en in het huis.

Het feest van São João Baptista werd in Portugal in de veertiende eeuw omarmd. Vanuit de stad Porto werd de viering van de allerheilige overgebracht naar andere delen van de wereld waar Portugal de macht had, waaronder Cabo Verde. Er is geen concrete datum bekend wanneer dit precies heeft plaatsgevonden. Wel zijn er verwijzingen naar beginselen van São João vieringen op het eiland Santiago in de zestiende eeuw. Vanuit Santiago is het feest vervolgens verspreid naar Fogo en Brava en later naar de Barlavento eilanden. Een verslag uit 1898 vertelt hoe de verering van São João Baptista zich aan het eind van de negentiende eeuw ontwikkelde tot een viering dat niet meer weg te denken is uit de Kaapverdische samenleving. In het toen nog kleine stadje Porto Novo in Santo Antão verzamelden zich op 24 juni 1898 ongeveer 5000 mensen om Sonjon te vieren. De stoet werd daarbij vergezeld door 300 tamboreiros. Van Santo Antão tot aan Brava bevestigen zowel schriftelijke als mondelinge bronnen dat het feest van São João Baptista een van de meest diepgewortelde viering is in de samenleving.

Het allerheiligenfeest in Cabo Verde begint jaarlijks op de vooravond van São João, maar de viering van de allerheilige vraagt om vele voorbereidingen. De kerk of parochie bereidt tijdig een grote kerkdienst voor ter ere van São João Baptista, het beeld van de heilige wordt aangekleed en gaat op sommige eilanden alle dorpen langs voordat het naar zijn eindbestemming wordt gebracht, de tambores worden klaargemaakt en de bekende navizinhos of Navios de São João worden versierd.  De kerkdienst op 24 juni staat in het teken van de geboorte van São João Baptista. Hij wordt herdacht als een groot voorbeeld dat trouw was aan de Heer, van nederigheid, moed en soberheid. Na de dienst vindt een processie plaats waarbij het beeld wordt gedragen naar belangrijke plekken in de stad waar de verering van São João Baptista plaatsvindt. De processie wordt bijgewoond door de kerkgangers, maar ook door hen die om een of andere reden niet bij de mis konden zijn. Dit religieuze deel is over het algemeen op ieder eiland hetzelfde. 

Er zijn een aantal elementen die niet kunnen ontbreken in de Kaapverdische viering. De tambores en navizinhos (de trommels en scheepjes), het kolá sanjon en de maïsgerechten.  De navizinho is een kleinschalig schip met een opening in het midden waardoor een man of vrouw het schip kan betreden en rondom de taille vasthoudt. De persoon in de navizinho wordt beschouwd als de navigator en manouvreert het schip. De trommels en fluitjes geven de maat aan voor het schip en de dansers. De groep trommelaars bootst in feite na hoe de golven op zee tegen het schip aan slaan. Met het kolá san jon dans vragen we om een vruchtbaar jaar, zowel op het land als thuis. Vandaar dat de 'navels' tegen elkaar worden gedrukt ;). Tot slot zijn de maaltijden tijdens de viering van São João zijn een ander belangrijk onderdeel. Gerechten zijn in grote mate gebaseerd op maïs. Zo is midje em grão een gebruikelijk gerecht, maar ook pastéis de midje, midje fervido, midje assado en xerém geserveerd met verschillende soorten vlees. 

Kort voor de onafhankelijkheid van Cabo Verde leek de viering van São João Baptista te verdwijnen van de eilanden. De eerste Kaapverdische regering in 1975 deed, na de installatie, er daarom alles aan om het feest, dat als een van de weinige Kaapverdische feesten een collectieve verbintenis is in de cultuur van alle eilanden, voort te laten leven. In Santo Antão en Brava, waar de viering de grootste festiviteiten kent, is 24 juni een officiële vrije dag. Daarnaast maakt de viering van São João Baptista sinds 23 november 2017 officieel deel uit van het Kaapverdisch cultureel erfgoed.