Cabo Verde: het land van immigranten

Kaapverdianen weten als geen ander hoe het is om migrant te zijn. Migratie is niets nieuws voor onze kleine archipel. Door ons slavernijverleden verspreiden Kaapverdianen zich al zeker sinds de zeventiende eeuw over de wereld. Een voorbeeld daarvan is het artikel van Mark Ponte over de Afro-Amsterdamse gemeenschap in Amsterdam in de zeventiende eeuw. Daarin is te lezen dat de zeeman ‘Anthonio Manuel van het Kaapverdische Sint-Jago eiland' in de Amsterdamse Turfstraat woonde. In 1632 trouwde hij in Amsterdam met de Kaapverdische Hester Jans voordat hij vertrok naar Brazilië. De  Kaapverdianen waren in dit tijd tot slaaf gemaakte mannen die werkten op schepen of tot slaaf gemaakte dienstmeisjes die meeverhuisden met de kolonisten.

Na de handel in tot slaaf gemaakte mensen hield de migratie van Kaapverdianen niet op. Verschillende redenen hebben ertoe geleid dat Cabo Verde een land van immigranten is geworden. We onderscheiden drie immigratiegolven in de geschiedenis van Cabo Verde.

De walvisjacht
De eerste grote immigratiegolf van Kaapverdianen startte aan het einde van de zeventiende eeuw. Amerikaanse visschepen waren toentertijd een grote speler in de walvisjacht. Het groot aantal schepen bracht een grote behoefte aan mankracht om op walvissen te kunnen jagen. Kaapverdische mannen van Brava werden daar in groten getale voor ingezet. 

De thuisbasis van deze schepen lag in de Verenigde Staten. De Kaapverdische mannen die werkzaam waren op de schepen bleven na de dienst op zee vaak in de Verenigde Staten ‘hangen’. Met de tijd namen de mannen hun vrouw en kinderen mee. Anderen startten een relatie met Amerikaanse vrouwen. Dit nam zo sterk toe dat een Kaapverdische gemeenschap ontstond in Massachusetts. Na de Bravenses, volgden mannen van de eilanden Fogo en São Nicolau. De eerste golf van migratie van de Verenigde Staten bracht een Kaapverdische gemeenschap tot stand die vandaag de dag meer dan 250.000 Amerikanen met een Kaapverdische achtergrond telt. 

De hongersnoden

De hongersnoden op de eilanden brachten een tweede immigratiegolf op gang. Tijdens de hongersnoden van de negentiende- en twintigste eeuw zagen veel Kaapverdianen een uitweg in migratie. Velen vertrokken naar andere koloniën van Portugal, zoals Angola – waar zo’n 40.000 Kaapverdianen zich vestigden -, São Tome en Brazilië – met ieder een gemeenschap van ongeveer 20.000 Kaapverdianen. 

De onafhankelijkheidstrijd

In de tweede helft van de twintigste eeuw, kwam de derde immigratiegolf op gang. Cabo Verde streed toen, net als vele andere Afrikaanse landen in die tijd, voor een onafhankelijk land. Deze strijd ging niet zonder slag of stoot. De dienstplicht werd verplicht en Kaapverdische mannen werden gedwongen zich aan te sluiten bij de Portugese linie. Veel mannen weigerden zich aan te sluiten en doken onder. Ze vertrokken met verschillende schepen die langs Cabo Verde kwamen naar het buitenland en vroegen asiel aan. Op deze manier verspreidde de Kaapverdische bevolking zich verder over Europa. 

Aanhangers van de onafhankelijkheidsbeweging waren evengoed onveilig. Strijders vertrokken naar het vasteland van het continent waar onafhankelijkheidsscholen en -radiozenders werden opgericht. Daarnaast werd een deel van de strijd uitgevochten op de gronden van Guinee-Bissau en werden tactische plannen op het continent uitgedacht. Tot slot vertrokken vertegenwoordigers van de onafhankelijkheidsbeweging naar Zuid-Amerika, Azië en een enkeling naar Rusland, waar Cabo Verde steun kreeg van communistische en socialistische landen. 

Kaapverdische gemeenschappen: Portugal

Ondanks dat het niet bevestigd kan worden met harde feiten, woont de grootste Kaapverdische gemeenschap hoogstwaarschijnlijk in Portugal. Volgens de Portugezen wonen momenteel zo’n 140.000 migranten met een Kaapverdische achtergrond in Portugal. Niettemin is Portugal, gezien de koloniale geschiedenis, de oudste bestemmingsplek voor Kaapverdische immigranten. 

Meerdere redenen verklaren hoe het aantal Kaapverdianen in Portugal lager kan zijn dan bijvoorbeeld de Verenigde Staten. De meest duidelijke reden is dat Kaapverdianen tot 1975 met een Portugees paspoort emigreerden. Zij werden en worden dus niet in de cijfers meegenomen als Kaapverdianen, maar simpelweg als Portugezen. En datzelfde geldt voor hun nakomelingen. Daarnaast worden alleen cijfers bijgehouden van eerste- en tweede generatie migranten. De kinderen van de tweede generatie worden, mits beide ouders in het gastland geboren zijn, niet meer gerekend tot migrantenkinderen. Dit geldt overigens niet alleen voor Portugal, maar alle cijfers van Kaapverdische immigranten in het algemeen. Tot slot is het Portugese bevolkingsregister niet volledig up-to-date. Het zijn er waarschijnlijk dus veel meer zijn, maar daar hebben wij geen grip op.

Nederland
Volgens het CBS woonden op 31 december 2019 in totaal 22.847 Kaapverdianen in Nederland*. Deze stroom Kaapverdianen kwam op gang vanaf de jaren ’50 van de vorige eeuw. Het waren een tiental Kaapverdische mannen, voornamelijk van het eiland São Vicente, die aan boord van verschillende schepen werkten en aanmeerden aan de kade van Katendrecht. Rotterdam was toen al een centrale aanmeerplaats voor schepen vanuit de hele wereld.  In de jaren '60 groeide de behoefte aan gastarbeiders in Nederland verder. Rotterdam had verschillend ander soort werk voor gastarbeiders. Zo konden familie en vrienden worden overgehaald om een goed bestaan op te bouwen. Er werd gezorgd voor de nodige documenten, onderdak en arbeid. Zo ontstond langzamerhand een gemeenschap in Rotterdam dat zich verspreidde naar omliggende steden. Vandaag kennen we naast de grootste Rotterdamse community, gemeenschappen in Delfzijl (Groningen) en in Zaandam (Noord-Holland).

Meer gemeenschappen

Vandaag de dag leven meer Kaapverdianen buiten Cabo Verde dan op de eilanden. Net als in Nederland en Portugal bestaan, al dan niet kleinere, Kaapverdische gemeenschappen in Noorwegen, Zweden, Denemarken, België, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland, Luxemburg, Italië, Spanje, Senegal, São Tomé e Principe, Angola, Congo, Brazilië, Argentinië, Cuba en meer. Meer, omdat van een groot aantal mensen van Kaapverdische afkomst niet duidelijk is waar zij zich bevinden. We spreken dan vooral van de Kaapverdianen die zelf of waarvan de ouders voor de onafhankelijkheid in 1975 emigreerden. Zij zijn vertrokken onder het Portugese regime en hebben zich onder de Portugese of via een asielaanvraag met een andere nationaliteit gevestigd. 

Echte migranten

Kaapverdianen zijn echte immigranten. Het bevolken van de eilanden begon door middel van migratie, documenten uit de zeventiende eeuw laten zien hoe wij ons daarna verspreidden over de wereld en het feit dat vandaag meer Kaapverdianen buiten de archipel wonen dan op de eilanden toont dat immigratie nog altijd voortleeft.

De stroom van nieuwe Kaapverdische immigranten wordt daarentegen minder. Dit komt doordat het proces om te migreren ingewikkelder is geworden. Denk maar aan het verblijfsvergunning- en visumproces. Daarnaast hebben de afname van vraag in arbeid binnen de dienstensector en een toename in werkloosheid in de gastlanden de komst van migranten teruggedrongen. Tot slot is Cabo Verde niet meer het onderontwikkeld land dat het vroeger was. De leefomstandigheden zijn enorm verbeterd. De archipel wordt telkens aantrekkelijker voor investeerders in het buitenland. De nood om te migreren is dus niet meer zo hoog als in eerdere jaren. 

Maar zolang het nodig is en niet anders kan, zal de Kaapverdiaan blijven migreren, omdat wij Cabo Verde zijn, het land van de immigranten. 

*aantallen bijgewerkt bij herpublicatie blogpost.